یخچال خشتی میبد

آشنایی با یخچال خشتی میبد

یخچال خشتی میبد یکی از یخچال های سنتی و قدیمی شهر یزد است. این یخجال یکی از بزرگترین یخچال های خشتی ایران است که در کنار کاروانسرای چاپارخانه، آب انبار و رباط شاه عباسی در شهرستان میبد قرار دارد. یخچال ها در گذشته کاربردهای گوناگونی داشته است. این یخچال یکی از دیدنی های استان یزد است که هر ساله بسیاری از افراد از آن دیدن می کنند. برای آشنایی با یخچال خشتی میبد با این مقاله همراه شوید.

موقعیت جغرافیایی یخچال خشتی میبد 

یخچال خشتی میبد در 50 کیلومتری شهر یزد واقع شده است. این یخچال با دیوارهایی خشتی و گنبدی بر روی سقف آن ساخته شده است. این بنا دارای گودالی بزرگ است با  حدود 12 متر ارتفاع و 5 متر عمق و قطر دهانه  6.5 متر که دور این گودال سکویی برای نشستن ساخته شده است، که 1.5 متر عرض دارد. این یخچال  بزرگترین تامین کننده یخ در ایران بوده است.

یخ در گذشته به عنوان یک کالای گران قیمت مورد استفاده قرار می گرفته است. یخچال خشتی میبد یکی از بهترین نوع یخچال های خشتی در ایران بوده است. در کنار این یخچال، عمارت ها و خانه های اعیانی بزرگ وجود داشته است.

این یخچال دارای حوضچه ای است که در فصل زمستان آب قنات ها و چاه های نزدیک لایه به لایه به این حوضچه وارد می شد، تا زمانی که حوضچه به صورت کامل پر می شد تا یخی ضخیم و فشرده تشکیل می شد. سپس این یخ ها را می شکستند و در حوضچه های نگهداری یخ می ریختند و سپس برای ماندگاری بیشتر این یخ ها بین آنها آب می پاشیدند. گنبد یخی نگهدارنده یخ ها در فصل تابستان بوده است.

همانطور که می دانید شهر یزد در فصل تابستان هوایی گرم دارد. در فصل تابستان منافذ این یخچال را می بستند تا آفتاب به داخل نفوذ پبدا نکند و هوای داخل سرد بماند، سپس یخ های یخچال خشتی میبد را به ثروتمندان می فروختند. کاروانسرای شاه عباسی یکی از بناهای مهم و تاریخی در کنار این یخچال واقع شده است.

ساختمان یخچال خشتی میبد 

سطح درونی یخچال خشتی میبد گودتر از سطح بیرونی این یخچال است. این یخچال از 4 بخش تشکیل شده است. این 4 بخش شامل دیوارهای سایه انداز، انباره یخ، حوض بند و گند بزرگ است. برای ساخت این بنا از خشت خام، آهک، گل، سنگ و چوب استفاده شده است.

هنگام ساخت 50 سانتی متر اولیه را با سنگ، ملات، ماسه و آهک پر کرده اند و سپس بقیه بنا را با خشت و گل می ساختند. در ساخت این بنا به نکاتی مانند مصالح مصرفی، سرمایش کافی برای نگهداری از یخ و چگونگی ساخت یخ و عایق کاری توجه شده است.

بدین منظور برای این یخچال حوضچه فرآوری یخ، دیوارهایی برای سایه اندازی و چاله ای مخروطی در نظر گرفته شده است. دیوار یخچال خشتی میبد در قسمت های پایین دارای قطر بیشتری نسبت به قسمت های بالاتر است. دلیل اینکه ساختمان این یخچال به صورت پله به پله ساخته شده است این است که فشاری که به گنبد وارد می شود، کمتر شود.

انباره یخ این یخچال را نزدیک قسمت شمالی ساخته اند و این انبار با سطحی شیب دار به حوضچه نگهداری یخ وصل شده است. برای تهویه هوای داخل یخچال از روزنه هایی استفاده شده است که هوا وارد و خارج شود و در تابستان یخ ها آب نشود.

کاربرد یخچال خشتی میبد 

یخچال ها در ایران برای نگهداری از یخ و مصرف در تابستان ساخته می شدند. یخ هایی که ساخته می شدند دارای انواع مختلفی بودند و درجه بندی داشتند. یک درجه از یخ ها برای تولید بستنی، یک درجه دیگر برای نگهداری از مواد غذایی و درجه دیگری برای خنک کردن نوشیدنی ها استفاده می شدند. یخ های زینتی هم وجود داشتند که مورد مصرف افراد ثروتمند بوده است.

این یخ ها که بخ های بلورین نام داشتند با رنگ های قرمز و دانه های انار تولید می شدند. یخچال خشتی میبد نیز برای تولید و نگهداری این گونه یخ ها استفاده می شده است. برای بیرون آوردن یخ ها از این یخچال دریچه کوچکی در قسمت جنوبی این یخچال تعبیه شده بود که از طریق آن یخ ها در فصل تابستان خارج می شدند.

برخی یخچال ها مختص افراد ثروتمند بودند و برخی هم مانند یخچال خشتی میبد، را افراد خیر و نیکوکار ساخته و وقف مردم می کردند.

زمان ساخت یخچال خشتی میبد

زمان ساخت این یخچال به پیش از زمان قاجار باز می گردد. برخی از محققان و تاریخدانان زمان ساخت این یخچال را زمان صفویه می دانند. در قدیم یخچال های بسیاری در ایران وجود داشته است اما قدمت این یخچال از همه بیشتر بوده است و بزرگترین یخچال خشتی ایران محسوب می شود. این یخچال در سال 1375 در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بهترین فصل برای بازدید از یخچال خشتی میبد

از آنجایی که شهر میبد، کویری و گرم است، بنابراین بهتر است در فصل تابستان به دیدن این بنای تاریخی و زیبا نروید. بهترین فصل برای بازدید از یخچال خشتی، فصل پاییز و بهار است که در این دو فصل هوای میبد و داخل این یخچال عالی است. البته اگر در فصل تابستان هم به میبد سفر کردید، چون هوای داخل این یخچال سرد و مطبوع است، باز هم می توانید از دیدن این یخچال لذت ببرید.

با تور های داخلی دلتابان می توانید از مناطق دیدنی و تاریخی ایران نهایت لذت را ببرید.